Wymagania na konkurs z języka polskiego- TWÓJ DROGOWSKAZ

ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI
WYMAGANY NA  KONKURS POLONISTYCZNY

DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM

W ROKU SZKOLNYM 2015/2016

Motyw przewodni: Odpowiednie dać rzeczy słowo

Opracowano na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 30 sierpnia 2012 r., poz. 977)

I.     W zakresie odbioru wypowiedzi i wykorzystania zawartych w nich informacji uczniowie winni wykazać się umiejętnością:

1.         odbierania komunikatów pisanych, mówionych, w tym nadawanych za pomocą środków audiowizualnych – rozróżniania informacji przekazanych werbalnie oraz zawartych w dźwięku i obrazie;

2.         określania tematu i głównej myśli tekstu;

3.         identyfikowania nadawcy i odbiorcy wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);

4.         identyfikowania wypowiedzi jako tekstu informacyjnego, literackiego, reklamowego, publicystycznego (artykułu, wywiadu, reportażu);

5.         rozpoznawania form gatunkowych (zaproszenia, życzenia i gratulacji, listu, zawiadomienia i ogłoszenia, instrukcji, w tym przepisu, notatki do kroniki);

6.         odróżniania zawartych w tekście ważnych informacji od informacji drugorzędnych;

7.         wyszukiwania w tekście informacji wyrażonych wprost i pośrednio (ukrytych) oraz cytowania odpowiednich fragmentów tekstu;

8.         rozumienia dosłownego i przenośnego znaczenia wyrazów w wypowiedzi;

9.         wyciągania wniosków wynikających z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznawania w nim prawdy lub fałszu oraz intencji wypowiedzi takich jak: aprobata, dezaprobata, negacja, prowokacja);

10.     rozpoznawania wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;

11.     dostrzegania w wypowiedzi ewentualnych przejawów agresji i manipulacji;

12.     rozpoznawania wypowiedzi argumentacyjnej, wskazywania tezy, argumentów i wniosków;

13.     rozpoznawania różnic między fikcją a kłamstwem;

14.     odróżniania informacji o faktach od opinii;

15.     dostrzegania relacji między częściami składowymi wypowiedzi (tytułem, wstępem, rozwinięciem, zakończeniem, akapitami);

16.     posługiwania się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń: sytuowania ich w przestrzeni, umieszczania dat w przedziałach czasowych, porządkowania wydarzeń w kolejności chronologicznej oraz porządkowania informacji w zależności od ich funkcji w przekazie;

17.     korzystania z informacji zawartych w encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego, słowniku wyrazów bliskoznacznych i antonimów, poprawnej polszczyzny, frazeologicznym, wyrazów obcych oraz szkolnym słowniku terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.

II.  W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury uczniowie winni wykazać się umiejętnością:

1.         przedstawienia propozycji odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnienia jej;

2.         uwzględniania w interpretacji potrzebnych kontekstów, np. biograficznego, historycznego;

3.         rozpoznawania problematyki utworu;

4.         przedstawiania najistotniejszych treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;

5.         określania czasu i miejsca akcji, wskazywania głównych bohaterów, omawiania akcji, wyodrębnia wątków i wydarzeń;

6.         odróżniania fikcji artystycznej od rzeczywistości i realizmu od fantastyki;

7.          charakteryzowania i oceniania bohaterów w tym postaci mówiącej w utworze;

8.          rozróżniania narracji pierwszoosobowej i trzecioosobowej oraz określania ich funkcji w utworze;

9.         rozpoznawania przyczyn i skutków wydarzeń i zjawisk

10.     wyrażania swojego stosunku do postaci.

11.     dostrzegania swoistości artystycznej dzieła;

12.     wskazywania funkcji użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor, porównań, epitetów), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);

13.      odróżniania wiersza rymowanego i nierymowanego (białego);

14.     omawiania funkcji elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);

15.     wskazywania elementów dramatu, takich jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;

16.     formułowania pytań do tekstu;

17.     wyodrębniania elementów składających się na widowisko teatralne (gry aktorskiej, reżyserii, dekoracji, charakteryzacji, kostiumów, rekwizytów);

18.     wyodrębniania elementów dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusza, reżyserii, ujęcia, gry aktorskiej);

19.     wskazywania cech charakterystycznych przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), nazywania ich tworzywa (ruchomych obrazów, warstwy dźwiękowej);

20.     rozpoznawania czytanego utworu jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść (historyczną, obyczajową, przygodową, detektywistyczną, fantastycznonaukową, fantasy) opowiadanie, baśń, legendę, mit, bajkę, fraszkę, wiersz, przysłowie, komiks;

21.     przypisywania utworu do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);

22.     odbierania tekstów kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;

23.     objaśniania morału bajki oraz samodzielnego formułowania przesłanie baśni;

24.     odnajdywania w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązań do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych;

25.     uwzględniania w analizie specyfiki tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

26.     odczytywania wartości pozytywnych i ich przeciwieństw wpisanych w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada, patriotyzm–nacjonalizm, tolerancja–nietolerancja, piękno–brzydota) oraz określania postaw z nimi związanych.

27.     omawiania na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowych, ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzegania i poddawania refleksji uniwersalnych wartości humanistycznych.

III.   W zakresie świadomości językowej uczniowie winni wykazać się umiejętnością:

1.         dostrzegania różnic pomiędzy literą i głoską, dzielenia wyrazów na sylaby;

2.         rozpoznawania podstawowych funkcji składniowych wyrazów użytych w wypowiedzeniach (różnych rodzajów podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników i przydawki);

3.         rozpoznawania w tekście zdań pojedynczych nierozwiniętych i rozwiniętych, pojedynczych i złożonych (współrzędnie i podrzędnie), równoważników zdań, rozróżniania rodzajów zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowych równoważników zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumienia ich funkcji w wypowiedzi;

4.         rozpoznawania w wypowiedziach podstawowych części mowy (rzeczownika, czasownika, przymiotnika, przysłówka, liczebnika, zaimka, przyimka, spójnika) i wskazywania różnic między nimi;

5.         rozpoznawania w tekście form przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumienia ich funkcji w wypowiedzi, odróżniania tematu fleksyjnego od końcówki;

6.         odróżniania czasowników dokonanych i niedokonanych; rozpoznawania trybów i stron (czynnej i biernej) czasownika oraz imiesłowów – wyjaśniania ich funkcje w tekście;

7.         rozpoznawania tematu słowotwórczego i formantu w wyrazach pochodnych i wskazywania funkcji formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

8.         rozróżniania i poprawnego zapisywania zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących;

9.         stosowania poprawnych form gramatycznych wyrazów odmiennych;

10.     poprawnego stopniowania przymiotników i przysłówków i używania ich we właściwych kontekstach;

11.     wykorzystywania wiedzy o:

a.         wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych,

b.        różnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych,

c.         zapisie „nie” z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami,

d.        sposobach pisania nazw własnych i nazw pospolitych;

12.     poprawnego używania znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika, średnika;

13.     rozumienia pojęcia stylu, rozpoznawania stylu potocznego, urzędowego, artystycznego i naukowego;

14.     rozpoznawania wyrazów wieloznacznych i rozumienia ich znaczenia w tekście;

15.     sprawnego posługiwania się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;

16.     precyzyjnego wysławiania się; dobierania synonimów i antonimów dla wyrażenia zamierzonych treści;

17.     stosowania związków frazeologicznych i rozumie ich znaczenie;

18.     przekształcania zdań złożonych w pojedyncze i odwrotnie, a także zdań w równoważniki zdań i odwrotnie, części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształcania konstrukcji strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamieniania form osobowych czasownika na imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamieniania mowy niezależnej na zależną;

19.     wprowadzania do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi;

20.     wykorzystywania wykrzyknika jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosowania wołacza w celu osiągnięcia efektów retorycznych;

21.     dostrzegania zróżnicowania słownictwa – rozpoznawania słownictwa ogólnonarodowego i słownictwa o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy), wyrazów rodzimych i zapożyczonych (obcych) – rozumienia ich funkcji w tekście;

IV.   W zakresie tworzenia wypowiedzi uczniowie winni wykazać się umiejętnością:

1.         umiejętnością redagowania na temat, ze świadomością celu i adresata wypowiedzi pisemnych w następujących formach gatunkowych: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list prywatny i oficjalny, notatka do kroniki, urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub własnej), charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis postaci, krajobrazu, zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, opis sytuacji i przeżyć, ogłoszenie, notatka, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowywania odmiany i stylu języka do gatunku, w którym się wypowiada;

2.         stosowania w wypowiedzi pisemnej odpowiedniej kompozycji i układu graficznego zgodnego z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydzielania akapitów);

3.          umiejętnością celowego stosowania środków językowych (sprawnością stylistyczną)

4.         sporządzania planu odtwórczego wypowiedzi (ramowego i szczegółowego) oraz planu twórczego własnej wypowiedzi;

5.         wyróżniania części tekstu zgodnie z jego strukturą (akapit, tytuł);

6.         dobierania właściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach społecznych;

7.         zadawania pytań, udzielania odpowiedzi i prezentowania własnego zdania i uzasadniania go;

8.         stosowania formuł grzecznościowych;

9.         tworzenia spójnych tekstów na tematy związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;

10.     dostosowywania sposobu wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu;

11.     świadomego posługiwania się różnymi formami językowymi;

12.     dbanie o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną,

Ponadto obowiązuje znajomość tekstów wymienionych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjum zgodny z rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 30 sierpnia 2012 r., poz. 977).

Literatura zalecana:

                                                                                                                   

1.      Kaniewski Jerzy, Od czytania do pisania. Interpretacja tekstu literackiego w szkole średniej, Warszawa 2002.

2.      Kuziak Michał, Rzepczyński Sławomir, Jak pisać? Bielsko-Biała 2005.

3.      Literatura i nauka o języku. Encyklopedia szkolna, Warszawa 1995.

4.      Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998.

5.      Tomczyk Marta, Trener. Liceum – poziom rozszerzony. Jak czytać wiersze?, Bielsko-Biała 2007 (szczególnie rozdział II).

6.      Llosa Mario Vargas, Listy do młodego pisarza, Kraków 2012.

7.      Eco Umberto, Wyznania młodego pisarza, Warszawa 2011.

8.      Banach Andrzej, Pismo i obraz, Kraków 1966.

9.      Banach Andrzej, Nauka pisania, Kraków 1971.